واکسیناسیون چیست؟

تعداد بازدید:۱۷۰۵

هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنت یبادی یا آنت یژن بعمل آید ایمن سازی گفته می شود
با تزریق عضلانی یا وریدی آنتی بادی ایمنی غیرفعال یا انتقالی ایجاد می گردد .دوام این نوع ایمنی کوتاه است و بستگی به نیمه عمر آنتی بادی در بدن فرد دریافت کننده دارد و این مدت درحدود 3 تا 4 هفته می باشد
درصورت تجویز آنتی ژن که شامل میکرو ارگانیسم ضعیف شده ، کشته شده ویا اجزاء آن می شود دستگاه ایمنی فرد دریافت کننده تحریک و بطور فعال آنتی بادی تولید می کند. ایمنی بدست آمده دراین حالت را ایمنی فعال گویند. دوام این نوع ایمنی ، طولانی تر از نوع غیرفعال است
 ایمن سازی فعال یا واکسیناسیون
 واکسیناسیون اقدام بسیارمهم و با ارزشی است که بوسیله آن با هزینه کم می توان از ابتلاء به بیماریهای عفونی جلوگیری کرد. با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماریهای خطرناک دربین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است بطوریکه اکنون شیوع بیماریهای خطیری چون دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج کودکان با واکسیناسیون همگانی با موفقیت کنترل و در بسیاری از کشورها عملا به حداقل میزان خود رسیده است ، یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پیگیری جهانی ریشه کن شده است
برای بیش از 20 بیماری انسان، اکنون واکسن تهیه شده است که تعدادی ازآنها بطور همگانی و بقیه در شرایط خاصی، مورد استفاده قرار می گیرند. تصمیم برای تهیه و استفاده از واکسن، جهت یک بیماری براساس نتیجه موازنه دو موضوع، یکی میزان احتیاج به واکسن و دیگری خطرات و عوارض ناشی از آن گرفته می شود
میزان اثر پیشگیری کننده واکسن یک بیماری، از مقایسه تعداد مبتلایان دو گروه افراد واکسینه شده و نشده ای که بطور تصادفی در معرض بیماری قرار می گیرند بدست می آید. موثرترین واکسن ها آنهائی هستند که مکانیسم پیشگیری حاصل از مرحله بهبودی در شکل طبیعی بیماری را تقلید کنند. رابطه بین نوع واکسن با ایمنی حاصل واکسن های با اجرام زنده که ازقدرت بیماریزایی آنها کاسته شده است، معمولاً با دوز واحد می توانند ایمنی موثر و طولانی نسبت به واکسن های کشته شده ایجاد کنند .این واکسن ها علاوه برسیستم ایمنی هومورال، سیستم ایمنی سلولی را نیز تحریک می نمایند، این نوع واکسنها تمایل دارند واکنشهای مشابه شکل طبیعی بیماری به خصوص درافراد با نقص ایمنی را ایجاد کنند. برای اینکه با واکسن های کشته شده ایمنی کافی و بمدت طولانی بدست آید، بایستی این واکسن ها ابتدا درچند نوبت تزریق گردند و برای جلوگیری از کاهش سطح آنتی بادی و ادامه ایمنی اغلب لازم است که تزریق واکسن در آینده یادآوری شود.
واکسیناسیون چه سودی دارد ؟ 
مزیت ایمن سازی بر سرم درمانی ، در طول مدت حفاظت از طریق مایه کوبی است.
 
واکسنها، علاوه بر تولید فعال پاتنهای در گردش ، درموارد خاص، و در هنگام بروز آلودگیهای بعدی سریعاً موجب واکنش لیمفوسیتها گردیده و دستگاه حساس ایمنی را طوری سامان می دهد که میتواند نسبت به حمله اجرام خارجی واکنش سریع نشان دهد ، این نوع واکنش را پاسخ یاد اور یا خاطره ای می نامند.
 
برای سهولت امر، می توان واکسنها را به دودسته مشخص تقسیم نمود
الف) واکسنهای باکتریایی
 1- واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته : ب .ث . ژ
 2- واکسنهای کشته:سیاه سرفه، حصبه ،وبا 
3-
پازهر(توکسوئید): دیفتری، کزاز 
4-
واکسن های پلی ساکاریدی: مننگوکوکسی ، پنوموکوکسی ،C , A  
 
ب) واکسنهای ویروسی
 1- واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته: فلج اطفال خوراکی، سرخجه ،سرخک، اوریون، تب زرد
 2- واکسنهای کشته کامل: انفولانزا ، فلج اطفال تزریقی ، هاری
 3- واکسنهای کشته( بخشی از پادگن) : هپاتیت ب 
توکسوئیدها فقط در قبال اگزوتوکسینها ایجاد ایمنی می کنند و کیفیت انها به لحاظ خلوص و قابلیت انحلال پادگن بسیار عالی است .
در واکسنهای باکتریایی که از یاخته کامل استفاده می شود ، پادتنهایی تولید می شوند که بعضی از آنها احتمالاً جرء اپسونینها هستند. این واکسنها نقش یک ادجووان) یاور ) را دارند و همراه با دیگر واکسنها موجب افزایش پاسخ ایمنی می شوند. در مورد ب .ث . ژ وضعیت فرق می کند ، این واکن بیشتر ایجاد ایمنی سلولی می کند .این حالت از ایمنی سلولی همراه با افزایش حساسیت تاخیری است که از طریق آزمون حساسیت به توبرکولین اندازه گیری می شود.
 
واکسن آبله (ویروس واکین ) که قدیمی ترین واکسن ویروسی است، پس از تزریق به انسان به علت قرابت پادگنی ، ایجاد ایمنی علیه آبله (ویروس واریول ) می کند.
 
ایمنی واکسن عمدتاً از نوع سلولی است و بطور کلی پاسخ پادتنی ضعیف است. استفاده از واکسنهای زنده تخفیف حدت یافته در افراد مبتلا به نقص دستگاه ایمنی سلولی رسماً ممنوع است. سایر واکسنهای ویروسی زنده یا تخفیف حدت یافته ،ایجادایمنی خلطی همراه با پادتنهای در گردش می کنند که به روش های متداول سرم شناسی نظیر سرونوترا لیزا سیون ، واکنش ممانعت از هم اگلوتیناسیون ، بررسی ایمنی به کمک مواد رادیوایزوتوپ ، الیزاو غیره قابل اندازه گیری است.
آزمونهای افزایش حساسیت تاخیری بعضاً دال بر ایمنی با واسطه سلولی است. بعضی واکسنها نظیر واکسن خوراکی فلج اطفال یا واکسنهایی که از طریق بینی تجویز می شوند ، علاوه بر ایمنی خلطی ، ایجاد ایمنی موضعی می نمایند و به دنبال آن ایمونوگلو بولین نوع A تولید می شود. که موجب ایمنی بسیار قوی موضعی می شود. و از دخول ویروس از آن طریق مجاری جلوگیری خواهد کرد.
 
عوارض واکسیناسیون
 پیشگیری ازبیماریهای عفونی بوسیله واکسن یکی از پیروزیهای مهم علم پزشکی است، اما باید در نظر داشت که با وجود پیشرفتهای بدست آمده در تهیه واکسن های بسیار کم ضرر و بی نهایت موثر بهرحال هیچ واکسنی کاملاً بی ضرر و صددرصد مؤثر نیست.
 
هدف در تهیه واکسن مناسب ، رسیدن به مرحله ای است که واکسن حداکثر اثر پیشگیری را با حداقل عارضه جانبی داشته باشد. عوارض متعددی تاکنون برای واکسن ها گزارش شده است که شایع ترین آنها عوارض محل تزریق بصورت تورم و حساسیت و درد موضعی است که گاهی با درجات خفیفی از تب نیز همراه می شود. این عوارض اغلب در طی 24 ساعت اول بعد از تزریق ظاهر شده و معمولاً درکودکان بارزتر و میزان تب کودک نیز بالا است. در دنباله تزریق واکسن سیاه سرفه بندرت ممکن است کودک دچار آنسفالیت شود. این عارضه معمولاً چند روز پس از تزریق این واکسن بصورت بیقراری، تشنج اختلال رفتاری و تغییر سطح هشیاری خودنمائی می کند
هرگاه بعد از تزریق واکسن ثلاث کودک تب بالا، تشنج، و گریه های شدید و طولانی بیش از 3 ساعت داشته باشد ، در نوبت های بعدی از واکسن دوگانه استفاده می شود. یکی از عوارض بسیار نادری که بویژه با گونه شماره 3 ویروس قطره فلج اطفال ممکن است پیش آید پیدایش شکل فلجی بیماری است. شیوع این عارضه دربالغین کمی زیادتر از کودکان می باشد، بدین جهت تجویز همگانی قطره ضد فلج کودکان در سنین بالای 18 سال توصیه نمی شود. هرگاه به فردی با نقص ایمنی قطره ضد فلج تجویز شود خطر پیدایش اشکال فلجی بیماری افزایش پیدا می کند
در حاملگی تزریق واکسن های ویروسی زنده بعلت احتمال انتشار آنها به جفت و جنین ممنوع می باشد. امید است با پیشرفتهای که در تکنیک های بیولوژی ملکولی پیدا شده است بتوان در آینده واکسن هایی با عوارض هر چه کمتر تهیه نمود.
 
به دنبال تزریق واکسن توام عوارض موضعی از قبیل قرمزی محل تزریق ، حساسیت موضع ، و گاهی واکنشهای عمومی مانند تب ، سر درد ، و گاهی ظهور بثوراتی در سطح بدن مشاهده می شود اما این واکنشها به زودی مرتفع می گردند. در موارد نادری به دنبال تزریق واکسن توام ضد دیفتری- کزاز ناراحتی های کلیوی و عصبی دیده شده است . در چنین حالاتی تزریق های بعدی انجام نمی گیرند . بایستی همواره آدرنالین یک در هزار در دسترس تزریق کنندگان واکسن باشد تا اگر عارضه آنافلاکسی پیش آمد بلافاصله بمصرف برسد. همچنین ناراحتیهای مغزی قابل توجهی که ناشی از تزریق جزء سیاه سرفه اواکسن سه گانه است به ندرت ذکر شده ، اگر ناراحتی عصبی ویا تشنجی کودک ظرف 2 روز پس از تزریق مشاهده شود ، نشان ایجاد ناراحتی به علت واکسن سیاه سرفه است در این صورت دنباله ایمن سازی را با واکسنهای دو گانه ضد دیفتری ، کزاز خردسالان یا بزرگسالان بسته به سن شخص ادامه می دهند و به این کودک دیگر واکسن سیاه سرفه نباید تزریق شود.

آخرین ویرایش۲۸ خرداد ۱۳۹۷